عکس |‌ کاخ یک میلیون دلاری شمس پهلوی؛ «معماری ارگانیک» در کرج

راستان | کاخ مروارید که با نام کاخ شمس نیز شناخته می‌شود، یکی از خاص‌ترین بناهای به‌جامانده از دوران پهلوی است که در مهرشهر کرج قرار دارد. این کاخ در فضایی به وسعت ۱۱۱ هکتار و با زیربنای ۲۵۰۰ مترمربع طی سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۷ ساخته شد.

شمس پهلوی، خواهر محمدرضا پهلوی، این منطقه را برای سکونت برگزید، زیرا به دلیل ابتلا به بیماری آسم، آب‌وهوای آن را مناسب‌تر از سایر مناطق می‌دانست. طراحی این کاخ توسط ویلیام وسلی پیترز، معمار مشهور آمریکایی و از اعضای بنیاد فرانک لوید رایت، انجام شد و هزینه ساخت آن بیش از یک میلیون دلار بود.

از لحاظ معماری، این بنا کاملاً مدرن محسوب می‌شود و اثری از معماری سنتی ایرانی در آن مشاهده نمی‌شود. نمای بیرونی کاخ از دو گنبد بتنی و یک نورگیر بزرگ تشکیل شده که سقف را به طور کامل پوشش می‌دهد. طراحی کلی سازه به شکل یک سفره‌ماهی است که مرواریدی را در دهان خود جای داده است. فضاهای داخلی کاخ نیز به‌گونه‌ای ساخته شده‌اند که همگی در زیر سقفی حلزونی‌شکل قرار می‌گیرند و نورگیرهایی به شکل دانه‌های مروارید برای تأمین روشنایی به کار رفته‌اند. در طراحی داخلی این بنا، استفاده از پلکسی‌گلاس که قابلیت عبور نور دارد و همچنین فرم‌های مدور، از ویژگی‌های شاخص به شمار می‌رود. در قسمت شمالی کاخ، دریاچه‌ای به شکل باله‌های سفره‌ماهی طراحی شده که جلوه‌ای ویژه به محوطه بیرونی بخشیده است.

کاخ مروارید را می‌توان نخستین نمونه از «معماری ارگانیک» در ایران دانست. این سبک که توسط فرانک لوید رایت پایه‌گذاری شد، بر الهام‌گیری از فرم‌های طبیعی در طراحی بناها تأکید دارد. در فضای داخلی این کاخ بخش‌های متعددی همچون تالار طلایی، دفتر اختصاصی شمس، تالار پذیرایی، سالن سینما، سالن بیلیارد، استخر، آب‌نما، اتاق‌های خواب و محلی برای نگهداری پرندگان کمیاب وجود داشت. یکی از خاص‌ترین قسمت‌های کاخ، اتاق صدف بود که طراحی حلزونی‌شکل و تزئینات ویژه‌ای داشت. سقف‌های شیشه‌ای بزرگ باعث ورود نور طبیعی به فضای داخلی می‌شدند که به زیبایی و شکوه این بنا می‌افزود.

کاخ مروارید نه‌تنها به دلیل طراحی منحصربه‌فردش، بلکه به دلیل تجملات به‌کاررفته در آن، یکی از مجلل‌ترین کاخ‌های دوران خود محسوب می‌شد. با این حال، در سال‌های اخیر این بنا دچار آسیب‌های فراوانی شده و بسیاری از شکوه و زرق‌وبرق اولیه خود را از دست داده است. با این‌ وجود، در سال‌های اخیر صحبت‌هایی درباره مرمت و بازگشایی این کاخ برای بازدید عموم مطرح شده است.