راستان | اگر افراط تلویزیون در نمایش وقت و بی‌وقت «مختارنامه» نبود که از زمان پخش نخستش در سال ۱۳۸۹ تا امروز تقریبا هر ساله به روی آنتن شبکه‌های مختلف تلویزیون رفته و حالا دیگر نامش با تکرار بیش از حد برابر افتاده، این سریال به جای شوخی‌های رنگارنگ با دفعات پخش‌اش، با داستان و بازی‌ها و بازیگران و صحنه‌آرایی و چهره‌پردازی و کارگردانی‌اش به یاد آورده می‌شد.

تلویزیون آنقدر در استفاده بی‌رویه از این دارایی‌اش اصرار ورزیده که به نظر می‌رسد دیگر گفتن و نوشتن از «مختارنامه» برای مخاطب جذابیتی ندارد. واقعا چه می‌شود گفت درباره سریالی که تقریبا ۱۵ سال است همچون اخبار در قاب تلویزیون حضوری مستمر و مستدام دارد؟ کتاب ۶۰۸ صفحه‌ای «پرونده مختارنامه» که بهار امسال در «شرکت چاپ و نشر بین‌الملل» منتشر شده، در پاسخ این سوال می‌گوید هنوز خیلی چیز‌ها هست که می‌شود راجع به «مختارنامه» گفت.

«پرونده مختارنامه» را رضا استادی نوشته که مسئول روابط عمومی سریال «مختارنامه» بوده و به گفته خودش، به واسطه مسئولیتش در این پروژه، به اطلاعات و اسناد مهم و جالبی دسترسی داشته و برآن بوده به این سوال جواب دهد که «مختارنامه» چطور ماندگار شد و چگونه پس از سال‌ها طراوت خود را حفظ کرده؟ نویسنده هدف خود را این قرار داده که کتابش به «رمانی خواندنی درباره سریالی تماشایی» شبیه باشد.

کتاب روایتی کرنولوژیک دارد از قبل از آماده شدن فیلمنامه در سال ۱۳۸۱ تا ماجرا‌های پس از پخش آخرین قسمت سریال و بعد بخش‌هایی با عنوان جمع‌بندی، نقط ضعف، درباره داود میرباقری، درباره عظیم جوانروح، درباره محمود فلاح، پیوست‌ها و آلبوم تصاویر.

در بخشی از کتاب، درباره روند انتخاب بازیگران می‌خوانیم، درباره بازیگرانی که اسم‌شان آمد، اما خودشان نیامدند. در این بخش، ماجرای رسیدن نقش مختار به فریبرز عرب‌نیا آمده، نقشی که از ابتدا میرباقری برای جمشید هاشم‌پور نوشته بود. جز هاشم‌پور، دیگر کدام بازیگران به مختار نیامدند؟ مطابق کتاب «پرونده مختارنامه» این نام‌ها، هر یک به دلایلی، نیامدند:

جمشید هاشم‌پور

در صفحه ۸۱ کتاب می‌خوانیم: «میرباقری برحسب عادت همیشگی که نقش‌ها را بر اساس بازیگران می‌نویسد، فیلمنامه مختارنامه را هم بر اساس شخصیت جمشید هاشم‌پور نوشته بود... د. بازیگری که طبق روایت افراد مختلف، از زمان فیلمبرداری «مسافر ری»، میرباقری خطاب به او گفته بود که قرار است نقش سلمان را او ایفا کند و حالا با جایگزینی مختار به جای سلمان، هاشم‌پور می‌توانست مختارِ میرباقری باشد.

هاشم‌پور برای بازی در این نقش درخواست دستمزد ۱۴۰ میلیون تومانی می‌کند (تقریبا ماهی ۱۵ میلیون تومان) که به گفته نویسنده رقم بسیار بالایی بود و تلویزیون نمی‌خواست با پرداخت این رقم مسبب افزایش دستمزد بی‌رویه بازیگران باشد.

میرباقری دستمزد بالای درخواستی هاشم‌پور را به سنگ بزرگی تعبیر کرده که پیش پای گروه می‌اندازد و می‌رود. به اعتقاد میرباقری، هاشم‌پور مقهور حجم بالای فیلمنامه و مدت طولانی تولید آن می‌شود و با درخواست دستمزد بالا کاری می‌کند که سازندگان سراغش نروند. عرب‌نیا تقریبا نصف دستمزد هاشم‌پور را برای این نقش می‌گیرد، چیزی در حدود ماهیانه ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان.

هدیه تهرانی

هدیه تهرانی از نیمه دوم دهه ۱۳۷۰ تا انتهای دهه ۱۳۸۰ سوپراستار زن سینمای ایران بود. گروه کارگردانی «مختارنامه» برای نقش جاریه، همسر عمر سعد، با او تماس می‌گیرد و به ادعای کتاب، تهرانی بدون خواندن فیلمنامه نقش جاریه را می‌پذیرد، فقط به شرط اینکه محمدرضا شریفی‌نیا در سریال حضور نداشته باشد. به گفته نویسنده کتاب «پرونده مختارنامه»، هدیه تهرانی دستمزد معقول ۷۵ میلیون تومانی برای کل نقش پیشنهاد می‌دهد و حتی بعد از چک‌وچانه، ۲ میلیون تومان هم تخفیف می‌دهد.

اما شریفی‌نیا به میرباقری ذهنیت داده که بازیگری مثل تهرانی باید مجانی در «مختارنامه» بازی کند و حتی گویا به میرباقری گفته اگر خودش به تهرانی زنگ بزند، تهرانی مجانی می‌آید. در نهایت این همکاری ممکن نمی‌شود و نقش به ماه‌چهره خلیلی می‌رسد که او با مبلغی در حدود ۳۷ میلیون تومان این نقش را بازی می‌کند.

حمید فرخ‌نژاد

حمید فرخ‌نژاد برای نقش عمر سعد در نظر گرفته شده بود، اما بعد از مطالعه فیلمنامه پیشنهاد می‌دهد که نقش مختار را بازی کند. میرباقری موافقت می‌کند و حتی قرارومدار‌هایی هم گذاشته می‌شود، اما فرخ‌نژاد که تا اسفند ۱۳۸۲ در فیلم «به رنگ ارغوان» ابراهیم حاتمی‌کیا مشغول بازی است، نمی‌تواند برای مذاکره با گروه تولید «مختارنامه» از لوکیشن «به رنگ ارغوان» واقع در روستای سنگ‌ده شهرستان پل‌سفید در ۵۰ کیلومتری قائمشهر، به دلیل شرایط بدی جوی و اجازه ندادن حاتمی‌کیا به او برای ترک لوکیشن، به تهران برود و عملا نقش مختار را از دست می‌دهد.

علیرضا شجاع‌نوری

علیرضا شجاع‌نوری که تا همیشه با نقش عبدالله، جوان نصرانی فیلم «روز واقعه»، به یاد آورده می‌شود، گزینه دیگر نقش مختار است که به دلیل مشغله‌های کاری فراوان و طولانی بودنش نقش مختار نمی‌تواند در پروژه حاضر شود. او این روز‌ها نقش سلمان را در پروژه عظیم «سلمان فارسی» میرباقری بر عهده دارد.

فرامرز قریبیان

فرامرز قریبیان که در سال ۱۳۶۲ نقش قیس بن مسهر را در فیلم «سفیر» بازی کرده، یکی دیگر از گزینه‌های نقش مختار است که به دلیل سن بالا و اینکه نمی‌تواند طولانی‌مدت اسب‌سواری کند، از میان گزینه‌ها کنار گذاشته می‌شود.

عزت‌الله انتظامی

عزت‌الله انتظامی قرار بود نقش شوهرخواهر مختار را بازی کند که سن و سال بالایش ــ در آن مقطع ۸۰ سال ــ اجازه این کار را نداد و جمشید شاه‌محمدی این نقش را ایفا کرد.

سیاوش طهمورث

نقش رئیس شرطه‌های کوفه به او پیشنهاد شد، اما با این استدلال که همین نقش را در «معصومیت ازدست‌رفته» بازی کرده، نپذیرفت. نقشی طولانی‌تر می‌خواست و در آخر حسین خانی‌بیک نقش را گرفت.

رضا بابک

برای نقش میثم تمار تست گریم داد و حتی جلوی دوربین رفت، اما به دلیل بیماری قلبی جای خود را به پرویز پورحسینی داد.

فرج‌الله سلحشور

به فرج‌الله سلحشور نقش نجده بن عامر، سردسته خوارج، پیشنهاد شد که نپذیرفت و در نهایت مسعود ولدبیگی این نقش را بازی کرد.

شهاب عسگری

شهاب عسگری با اینکه از سال ۱۳۴۴ وارد کار سینما شد، اما صدایش از تصویرش آشناتر است. صدایی خش‌دار و خشن که در دوبله نقش منفی کم نگفته. او در سریال «کوچه اقاقیا» به کارگردانی رضا عطاران نقش برادر بزرگ زودجوش عطاران را بازی می‌کرد. قرار بود نقش عمر سعد را عسگری بازی کند، اما به دلیل ممنوع‌الکاری، با وجود تست گریم و موافقت کارگردان، از پروژه کنار رفت و نقش به مهدی فخیم‌زاده رسید.

محمود پاک‌نیت، جمشید گرگین و چنگیز وثوقی

انتخاب اولیه برای نقش برادران زبیر محمود پاک‌نیت، جمشید گرگین و چنگیز وثوقی بودند که در نهایت جعفر دهقان، صالح میرزاآقایی و مجید علی‌الاسلام برای این سه نقش جلوی دوربین رفتند.

همشهری آنلاین