پاغازه یا کول‌خار: گیاه چند صد ساله کرمانشاهی که بیماری کبدی را درمان و گاو و گوسفندها را به شدت چاق می‌کند

پاغازه با نام علمی Falcaria vulgaris Bernh، گیاهی از خانواده چتریان (Apiaceae) است که به طور بومی در بخش‌هایی از اروپا و آسیا، از جمله خاورمیانه و به‌ویژه ایران و در منطقه کرمانشاه رشد می‌کند. 

به گزارش راز بقا، این گیاه با برگ‌های داسی‌شکل و ساختار منحصر‌به‌فردش، همواره مورد توجه گیاه‌شناسان و علاقه‌مندان به طب سنتی بوده است. در این نوشتار به بررسی ویژگی‌های گیاه‌شناختی، کاربرد‌های تاریخی و نقش اکولوژیکی آن خواهیم پرداخت. 

ویژگی‌های گیاهی و زیستگاه پاغازه

به گزارش راز بقا، پاغازه یک گیاه علفی چندساله است که در اقلیم‌های نیمه‌خشک به خوبی رشد می‌کند. این گیاه معمولاً در مراتع خشک، کنار جاده‌ها و خاک‌های تخریب‌شده یافت می‌شود و ارتفاع آن به‌طور معمول بین ۳۰ تا ۷۰ سانتی‌متر است. 

برگ‌های این گیاه، که به شکل داس هستند، اصلی‌ترین مشخصه گیاه محسوب می‌شوند. این برگ‌ها به‌صورت متناوب روی ساقه قرار گرفته و رنگی متمایل به سبز روشن یا آبی‌فام دارند. 

گل‌دهی گیاه در اواسط تا اواخر تابستان صورت می‌گیرد و گل‌هایی کوچک با رنگ سفید تا صورتی کمرنگ در قالب چتر‌های مرکب تولید می‌کند. بذر‌های آن بیضی‌شکل و کوچک‌اند و از طریق باد یا حیوانات پخش می‌شوند. ریشه‌های پاغازه کم‌عمق، اما گسترده‌اند و به همین دلیل در خاک‌های فقیر و خشک نیز قادر به بقا هستند. 

این گیاه به‌دلیل مقاومت بالا در برابر خشکی و توانایی رشد در مناطق آسیب‌دیده، مورد توجه محققان حوزه احیای اراضی و فضای سبز پایدار قرار گرفته است. 

کاربرد‌های سنتی و دارویی

به گزارش راز بقا، پاغازه قرن‌هاست که در طب سنتی کشور‌های مختلف، به‌ویژه ایران، ترکیه و شرق اروپا کاربرد دارد. در طب سنتی ایران با نام پاغازه شناخته می‌شود و برای درمان زخم‌ها، مشکلات گوارشی و اختلالات کبدی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. 

بر اساس مطالعات جدید، این گیاه حاوی فلاونوئیدها، ساپونین‌ها و روغن‌های ضروری است که دارای خواص آنتی‌اکسیدانی، ضد‌میکروبی و محافظت‌کننده کبد هستند. در برخی مناطق روستایی، برگ‌های تازه آن همچنان برای درمان زخم‌ها و نیش حشرات به‌صورت موضعی استفاده می‌شود. 

همچنین پژوهش‌هایی در زمینه خاصیت ضد‌التهابی و ضد‌توموری پاغازه در حال انجام است، هرچند برای تأیید اثرات آن به آزمایش‌های بالینی بیشتری نیاز است.

نقش اکولوژیکی و اهمیت حفاظتی

به گزارش راز بقا، پاغازه به‌عنوان یک گونه پیشگام، نقش مهمی در تثبیت خاک و احیای زیستگاه‌ها ایفا می‌کند. توانایی آن در رشد در مناطق تخریب‌شده یا بیش‌چر شده، از فرسایش خاک جلوگیری کرده و به افزایش تنوع زیستی کمک می‌کند.

اگرچه این گیاه در فهرست گونه‌های در حال انقراض قرار ندارد، اما تغییرات زیستگاه و برداشت بی‌رویه در برخی مناطق باعث کاهش جمعیت‌های طبیعی آن شده است. به همین دلیل، متخصصان بر برداشت پایدار و توسعه روش‌های کشت اهلی آن تأکید دارند.

به گزارش راز بقا، گیاه پاغازه یکی از گیاهان دارویی و خوراکی ایران است که به‌ویژه در نواحی غربی و کوهستانی کشور رشد می‌کند. این گیاه در میان مردم محلی لقب‌های مختلفی دارد؛ از جمله کول‌خار و خار شفابخش که به خاصیت درمانی آن اشاره دارد. 

برخی از روستاییان آن را به نام علف چاق‌کننده نیز می‌شناسند، چراکه باور دارند خوردن آن توسط دام باعث افزایش وزن می‌شود. در برخی مناطق شمال غربی، گاهی به اشتباه آن را خرفه‌ی وحشی هم می‌نامند.

این گیاه معمولاً در بهار می‌روید و علاوه بر طعم خوشایند، خواص ضدعفونی‌کننده و گوارشی دارد. شناخت القاب محلی این گیاه می‌تواند به حفظ دانش بومی و توجه بیشتر به ارزش‌های طبیعی ایران کمک کند.

به گزارش راز بقا، پاغازه، گیاهی است با پیشینه‌ای تاریخی، ساختاری ویژه و خواصی دارویی ارزشمند. این گیاه نه‌تنها در طب سنتی جایگاه ویژه‌ای دارد، بلکه از نظر اکولوژیکی نیز یکی از عناصر کلیدی در حفظ و بازسازی محیط‌زیست محسوب می‌شود.