راستان | مگس مدیترانه‌ای جزو آفات درختان میوه است و در زمره آفات موسوم به مگس‌های میوه fruit fly محسوب می‌شود و در شرایط حاضر مهمترین آفت عرصه‌های باغی کشور خاصه در نواحی سواحل شمالی، فارس، تهران، اصفهان، یزد و برخی استان‌های دیگر قلمداد می‌شود.
این آفت برای اولین بار در سال ۱۳۵۴در یک عرصه هسته‌دار در مشهد مشاهده شد و بتدریج در یزد و برخی از میادین بار و عرصه‌های باغی نواحی یاد شده استقرار پیدا کرد.
آلودگی این آفت از محدوده استان‌های فارس، تهران، البرز و مازندران شروع و در اواخر دهه ۸۰ و شروع دهه ۹۰ در استان گلستان به صورت پراکنده در میوه‌ها مشاهده شد و در شرایط کنونی تقریبا در تمامی عرصه‌های حتی نواحی شرق و دشت استان گلستان این آفت را می‌توان رصد کرد.
به منظور آگاهی و شناخت راه‌های مبارزه با این آفت مخرب به سراغ محقق-مروج ارشد و حشره‌شناس مجرب کشور؛ محمدتقی مبشری رفتیم که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:
مگس‌ها از راسته دوبالان (Diptera) از اختصاصات عمومی حشرات نظیر دارا بودن شش پا (Hexapoda) بدن سه قسمتی:سر، سینه و شکم برخوردار هستند.
تفاوتی که این راسته از حشرات با سایر جنس و گونه‌های بالدار حشرات دارد در دارا بودن یک جفت بال است که وجه تسمیه نامگذاری این راسته نیز هست.
لازم به ذکر است راسته دوبالان غیر از کشاورزی از منظر بهداشتی و پزشکی و دام و طیور نیز دارای اهمیت بسیار زیادی است، همچنین احاطه بر علم رده‌بندی و ویژگی‌های زیستی-رفتاری این حشرات در علم پزشکی قانونی نیز کاربرد فراوانی دارد.
این حشره یک سری اختصاصات دارد، از نظر شکل‌شناسی این آفت حدود ۴الی۵ میلیمتر اندکی از مگس خانگی کوچکتر، اما به رنگ الوان با شکم زرد رنگ که رنگ عمومی حشره را با مگس‌های خانگی متمایز می‌کند، تیپ عمومی حشره زرد-قهوه‌ای واجد یک جفت بال دارای سه لکه جدا از هم در حاشیه خارجی و داخلی بال و وسط این دو بوده، پشت سینه میانی این آفت بصورت موزائیکی از تزئینات سیاه و سفیدی برخوردار است که شکل یک لنگر کشتی را تداعی می‌کند.
همچنین فرق مگس نر و ماده با یک جفت زائده قاشقی مانند بالای چشم مرکب قابل تشخیص است وجود این زائده به معنای نر بودن مگس مدیترانه‌ای است.
بشر در مقابله با حشره ناتوان است، حشرات ریزجثه هستند و اندام‌های حسی بسیار متنوع و قوی دارند و خیلی راحت می-توانند خودشان را با طبیعت سازگار کنند بنابراین اگر در کنترل آفات نگاه قلع و قمع وجود داشته باشد بشر هیچ گاه در مدیریت بلندمدت آن آفت موفق نخواهد بود چه بسا با ظهور حالات طغیانی سایر آفات کم اهمیت و درجه دوم مواجه شویم.
با این وجود یکی از سختی‌های مدیریت مگس مدیترانه‌ای وجود میزبان‌های مختلف برای این آفت است، این آفت می‌تواند در شروع فصل (بهار) از نارنج‌های باقیمانده بر روی درختان که در سال قبل جمع آوری نشدند جهت تخم ریزی و ادامه نسل خود استفاده کند.
بعد از آن با شروع فصل میوه‌های مختلف از درخت‌های ازگیل، سیاه ریشه ها، سیب، گلابی و انجیر را هدف قرار داده و با شروع فصل پاییز نوبت به نارنگی، انار و خرمالو می‌رسد در واقع می‌توان گفت در استان گلستان همه میزبان‌ها از اول بهار تا اواخر آذر ماه تقریبا در تمام طول سال در دسترس آفت موصوف است در چنین شرایطی سفره رنگینی برای آن وجود دارد و نمی‌توان آفت را به راحتی مدیریت و کنترل کرد.
در بحث مدیریت این حشره، فضای سبز شهری، ویلاها، خانه باغ‌ها و حتی باغچه‌های منازل و خانه‌ها نیز می‌بایست در نظر گرفته شود، میادین بار و سردخانه‌ها می‌بایست بخوبی مدیریت گردند از طرفی در عرصه-های منابع طبیعی با وجود درختان خرمالو وحشی، ازگیل وحشی و انجیر و... عملا خواهیم دید مدیریت آفت چقدر سخت است و نمی‌توان آفت را به نقطه صفر رساند.
به همین دلیل از نظر اینجانب آفت یاد شده فقط تحت مسئولیت وزارت جهاد کشاورزی نیست بلکه وزارت کشور و وزارت صنعت، معدن و تجارت و حتی دو وزارتخانه آموزش و پرورش و آموزش عالی هم می‌بایست دخیل باشند
مگس مدیترانه‌ای معمولأ در اواسط خردادماه در گلستان و مازندران ظاهر می‌شود این مرحله استقرار آفت است که از منظر علم گیاهپزشکی به آن بیوفیکس اطلاق می‌شود، مشکل امسال اینجاست که این آفت تقریبا بدون زمستانگذرانی و دیاپوز (حالت استراحت و کم شدن فعالیت فیزیولوژیکی به جهت مقابله با شرایط سخت اقلیمی) از زمستان به بهار منتقل شد و به همین دلیل فعالیت تغذیه و تکثیر خود را کمی جلوتر آغاز کرد و به همین دلیل می‌تواند یک الی دو نسل بیشتر از سال‌های گذشته ایجاد نماید، این چنین حالات عموما برای حشراتی که دارای دیاپوز اختیاری هستند می‌تواند پیش بیاید (نظیر ساقه خوار خیلو)
بعد از این مرحله می‌توان به مراحل پایش رفته و با نمونه برداری متوجه شد تغییر جمعیت آفت بر اساس مدل‌های تغییرات درجه حرارت و دمای روزانه و ماهانه به چه مقدار می‌رسد.
با توجه به آن که سال گذشته پاییز و زمستان معتدلی در استان وجود داشت این آفت همانند سال‌های گذشته بصورت نرمال زمستان گذرانی نکرد، با حداکثر جمعیت خودش را به سال بعد منتقل کرد و از دهه دوم فرودین در استان مشاهده شد. از طرفی دیگر شرایط گرمایشی سال زراعی جاریه (از مهر ۱۴۰۲ تا پایان شهریور ۱۴۰۳) که در انتهای آن قرار داریم بنحوی رقم خورده که حدود۱/۵درجه سلسیوس معادل ۲/۷ فارنهایت افزایش یافته و این افزایش میانگین سالانه زمینه ساز تغییرات شگرفی در زمینه زیست شناسی و فیزیولوژی فون و فلور (مجموعه جانوری و گیاهی) نواحی خواهد گردید بر همین اساس نگران افزایش یک الی دو نسل آفت هستیم و این موضوع با توجه به زادآوری بالای این حشره می‌تواند بسیار مشکل ساز باشد.
گا‌ها در برخی شبکه‌های مجازی گفته می‌شود خوردن میوه آلوده به مگس مدیترانه‌ای خطرات زیادی به همراه دارد و احتمال از بین بردن کودکان را ذکر نموده اند که در جواب این قبیل کج فهمی‌ها عرض می‌شود این مطالب از وجاهت علمی برخوردار نیست کاملا کذب است ترجیح اینجانب آن است که میوه فاقد باقیمانده سموم باشد وگرنه میوه‌های به اصطلاح کرم زده هیچ خطری برای سلامتی انسان ندارند و فقط از منظر مقبولیت خرید عامه دارای مشکلاتی است.
مگس مدیترانه‌ای تخم خود را درون پوست میوه می‌گذارد و این تخم زیر پوست تبدیل به لارو می‌شود، این کرم داخل بافت میوه رفته و آنجا شروع به تغذیه می‌کند وقتی به سن لاروی رسید از همان جا که خودش را داخل میوه رسانده بود به صورت فنر به فاصله ۲ تا ۳ متر خود را به سمت زمین پرتاب می‌کند و داخل خاک تبدیل به مرحله شفیرگی می‌شود.
اگر کسی متوجه نشود و لارو‌ها را با خود میوه بخورد هیچ مشکلی بوجود نخواهد آمد، از لارو مگس‌ها برای صنعت دام، طیور و شیلات استفاده می‌شود و از حشرات برای تغذیه انسان پروتئین‌های بسیار قوی می‌گیرند.
مگس مدیترانه‌ای تخم خود را زیر پوست میوه می‌گذارد و این تخم آن جا تبدیل به لارو یا کرمینه می‌شود، این کرم داخل بافت میوه رفته و آنجا شروع به تغذیه می‌کند وقتی به انتهای سن لاروی رسید از منفذ خروجی میوه که توسط لارو سن آخر ایجاد می‌شود خارج شده خود را به صورت فنر خم کرده و به فاصله ۱ تا ۲ متر خود را به سمت زمین پرتاب می‌کند و داخل خاک در عمق ۳الی۵سانتی متری تبدیل به مرحله شفیرگی می‌شود.
مرکبات به خصوص نارنگی ژاپنی و نارنج به دلیل آنکه بین پوست میوه و بافت میوه یک فاصله وجود دارد. انار شیرین و عمدتا پوست نازک و خرمالو جزو ارقام مورد علاقه مگس مدیترانه‌ای هستند، همچنین انواع دانه دار‌ها همانند سیب و گلابی و هسته داران نظیر هلو، آلو و شلیل هم از میزبان‌های مورد علاقه این آفت محسوب می‌شود. علاقه زیادی به تامسون‌ها ندارد و در بین ارقام انار انواع پوست کلفت‌تر نظیر یوسف خانی (ضخامت متوسط) کمتر مورد هجوم و خسارت آفت قرار می‌گیرد، در مجموع از جمله پرمیزبان‌ترین آفات شناخته شده تلقی شده بنحوی که متجاوز از ۳۰۰میزبان باغی و حتی زراعی نظیر فلفل دلمه‌ای و گوجه فرنگی و ... برای این آفت متصور است.
پیشگیری همواره خط مقدم مبارزه با آفات محسوب می‌شود، اگر بتوان از نقطه ضعف آفت در راستای ضربه زدن به آن استفاده کرد شاید نیازی به مبارزه شیمیایی و استفاده از سم و سمپاشی وجود نداشته باشد.
مدیریت زمستانه خاک اطراف سایه انداز درختان توسط روتیواتور، جمع کردن هر میوه رسیده خارج از فصل (در مرکبات زیاد دیده می‌شود) چیدن تمامی نارنج‌ها و ازگیل باقیمانده از روی درختان، جمع آوری تمامی میوه‌های ریزش کرده از کف باغ و مدفون کردن آن، برداشت بموقع و احتراز از تعلل در امر برداشت، هرس فرم دهی مطلوب بمنظور تسریع امر برداشت و گذاشتن تله‌های جاذب در اوایل فروردین ببعد به منظور تعیین تقویم بیولوژیکی آفت از جمله موارد پیشگیرانه است، در خصوص تله‌های پیش آگاهی عرض شود که به داده‌های این تله‌ها زمانی می‌توان اعتماد کرد که اولا درست و فنی نصب شده باشد (نوع ماده جاذب، ارتفاع و جهت جغرافیایی) و دوم آن که زمان نزدیک به رسیدگی میوه (Ripening Fruit) نباشد در مرحله رسیدگی میوه‌ها به آمار شکار تله‌ها چندان نمی‌توان اکتفا و اعتماد کرد. ذکر یک مورد حائز اهمیت است که در تابستان و شرایط گرم، تله‌ها در سمت سایه انداز درختان نصب شود و در پاییز برعکس به قسمت آفتابگیر درختان جابجا شود.
لارو‌های آفت مگس مدیترانه‌ای بعد از تغذیه و تکمیل مراحل انتهایی لاروی از داخل میوه خود را به منافذ خروجی که توسط لارو‌ها ایجاد شده رسانیده، با ایجاد خمیدگی و حالت فنری خود را از سطح میوه به سطح خاک پرتاب کرده و در عمق ۳ تا ۵ سانتی خاک مستقر می‌شود تا برای فاز بعدی یا مرحله شفیرگی آماده و مهیا گردد در این مرحله می‌توان از ابزار‌های مکانیزه بصورت بر هم زدن سطح خاک نظیر روتیواتور استفاده کرد و با این کار می‌توان به جمعیت این آفت خسارت زیادی وارد کرد.
برای مبارزه با این آفت روش‌های متنوعی وجود دارد از جمله روش شیمیایی برای حشره بالغ که انتخاب نوع سم با دوره کارنس کوتاه و طیف اثر مناسب بسیار مهم است، استفاده از تله‌های فرمونی، جلب کننده‌های غذایی و جمع آوری میوه‌های آلوده از روی درخت، پای درخت و دفن کردن در عمق مناسب خاک و پابیل کردن سایه انداز درخت برای از بین بردن شفیره‌ها از جمله روش‌هایی است که می‌توان با این آفت مبارزه کرد. بر اساس تجارب شخصی در محدوده برداشت اگر نیازمند یک مرحله سمپاشی باشیم بهترین و مناسبترین ترکیب، سم روی اگرو حاوی ماده ماترین می‌باشد که از جمله سموم زیست سازگار برگرفته از گیاه تلخه بیان است.
دشمن طبیعی یکی از ابزار‌های کنترل آفات است. آفات به دلیل آنکه با منافع بشر در تضاد هستتد برای ما مخرب به نظر می‌رسد، اما آفت برای خودش یک موجود زنده است و اگر نباشد نظام طبیعت بر جای خودش استوار نیست بشر در طبیعت دستکاری می‌کند و باید سهم طبیعت که نگهداری از یک حداقل جمعیت آفات و حشرات است را ادا کند، اگر دشمن طبیعی یا تنوع زیستی را از بین ببریم بدون شک به نفع آینده بشر نخواهد بود با این وجود در گلستان دشمن طبیعی زیادی برای مگس مدیترانه‌ای وجود ندارد، چون چند سالی بیشتر نیست که این آفت در استان مشاهده شده است، باید از عمر یک آفت چند سالی بگذرد تا بومی شود در این صورت دشمن طبیعی می‌تواند به ما کمک کند، اما در حال حاضر روی دشمن طبیعی نمی‌توان حسابی باز کرد.
خبرآنلاین
ویدیویی از قسمت جدید برنامه صداتو در فضای مجازی پربازدید...
محیا دهقانی، سارا بهرامی و هدیه بازوند تصاویر جدیدی...
سورپرایز احساسی مهران غفوریان و برادرش مهدی با حضور...
بهرام افشاری با نقش بهتاش فریبا شب گذشته و از دهمین...
