خرفه؛ چرا این سبزی خوشمزه، بسیار مقاوم و کم‌توقع سبزی مورد علاقه حضرت زهرا بود؟

راستان | خواص سبزی خرفه به ما می‌گوید که تصور خیلی از فرهنگ‌ها و جوامع نسبت به این علف اشتباه بوده است. اگرچه خرفه در بسیاری از فرهنگ‌ها به عنوان یک علف هرز شناخته می‌شود، اما این گیاه یک سبزی بسیار مغذی، مملو از آنتی‌‎اکسیدان ها، مواد معدنی، اسید‌های چرب امگا ۳ و ترکیبات گیاهی مفید است.

خُرفه، این سبزی کم‌توقع و مقاوم، یکی از ارزشمندترین گیاهان دارویی و خوراکی جهان به شمار می‌رود. گیاهی که شاید در نگاه اول مثل یک علف هرز به چشم بیاید، اما در دل خود گنجینه‌ای از فواید برای سلامتی انسان پنهان کرده است. در ادامه با این گیاه شگفت‌انگیز بیشتر آشنا می‌شویم.

معرفی خُرفه

نام فارسی: خُرفه

نام‌های محلی: پرپهن، فرفخ، پورسالِق

نام علمی: Portulaca oleracea

خانواده گیاهی: Portulacaceae (خرفه‌ایان)

نوع گیاه: گیاه علفی یک‌ساله، نیمه‌گوشتی

ویژگی‌های ظاهری خرفه

ساقه‌ها: گوشتی، ضخیم، پهن، و خزنده روی زمین

برگ‌ها: بیضی‌شکل، ضخیم و آبدار با رنگ سبز روشن

گل‌ها: کوچک، زرد رنگ، ۵ گلبرگی

ریشه: سطحی و گسترده

ارتفاع: ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر

معمولاً در خاک‌های فقیر، زمین‌های کشاورزی، باغچه‌ها، و حتی شکاف‌های دیوار رشد می‌کند.

زیستگاه طبیعی خرفه

خرفه گیاهی است بسیار مقاوم که در اکثر نقاط گرمسیری و نیمه‌گرمسیری دنیا از جمله:

 ایران (در تمام استان‌ها به‌خصوص مناطق گرمسیری)

 خاورمیانه

 آفریقا

 هند

 جنوب اروپا

 استرالیا

به‌صورت خودرو یا کاشته‌شده رشد می‌کند.

ارزش تغذیه‌ای و دارویی خرفه

خُرفه را یک ابرغذا (Superfood) واقعی می‌دانند. طبق تحقیقات علمی، این گیاه سرشار از مواد مغذی است:

ترکیبات اصلی:

اُمگا ۳ (ALA): یکی از بالاترین میزان‌ها در میان سبزیجات خوراکی

ویتامین‌ها: A، C، E، برخی ویتامین‌های گروه B (مثل B6 و B2)

مواد معدنی: منیزیم، پتاسیم، کلسیم، آهن، فسفر

آنتی‌اکسیدان‌ها: بتاکاروتن، گلوتاتیون

فیبر غذایی: بالا، برای سلامت روده

مهم‌ترین خواص دارویی:

کاهش‌دهنده کلسترول خون

تنظیم قند خون (مفید برای دیابتی‌ها)

محافظت از قلب و عروق

کاهش التهابات بدن

تقویت سیستم ایمنی

پیشگیری از سرطان (به خاطر ترکیبات آنتی‌اکسیدانی بالا)

درمان یبوست (به دلیل فیبر زیاد)

خنک‌کننده بدن (در طب سنتی ایران)

جایگاه خُرفه در طب سنتی: سبزی مفیدی که مورد علاقه حضرت زهرا (س) بود

در طب سنتی ایران، چین، و هند، خُرفه جایگاه ویژه‌ای دارد. حکیمان بزرگ، از جمله ابوعلی سینا، این گیاه را به عنوان یک داروی خنک‌کننده و پاک‌کننده خون معرفی کرده‌اند.

کارشناس سطح عالی حوزه گفت: خرفه تشنگی را کاهش می‌دهد و این گیاه به حضرت زهرا (س) نسبت می‌دهند، چرا که ایشان به این سبزی خیلی علاقه داشتند.

یوسف اصغری در گفت‌و‌گو با تسنیم، اضهار داشت: در تقویم رومی ماه حزیران تقریباً از اواخر خرداد ماه شروع می‌شود و تقریباً در ۲۰ ماه تیر به پایان می‌پذیرد.

به گفته وی در این ماه غلبه بلغم و خون (دم) آرام آرام از بین می‌رود و جهان در این منطقه به سمت گرمی و خشکی پیش می‌رود و بدن نیز به سمت صفراویت یا گرم و خشک شدن پیش می‌رود، لذا تدابیرش یک مقدار متفاوت با فصل‌های دیگر است.

کارشناس سطح عالی حوزه و پژوهشگر افزود: در این ماه صفرا غلبه پیدا می‌کند و مصرف مواد گرم و خشک باعث گرم شدن بدن می‌شود، بنابراین لطافتی به بدن می‌بخشد.

اصغری گفت: در این ماه مصرف غذا‌های گرم و خشک باید محدود شود، بنابراین امام رضا (ع) خوردن سبزی‌های خنک را پیشنهاد می‌دهند؛ سبزی کاسنی و خرفه از جمله سبزی‌هایی هستند که توصیه شده در این ماه مصرف شود. متاسفانه به سبزی خرفه کم لطفی می‌شود. این گیاه؛ گیاه خوبی است و خیلی هم فواید دارد، به خصوص در فصل تابستان که واقعاً اثرات مثبت می‌گذارد. این گیاه رشدش خوب است و دارای طبیعت سرد و‌تر است.

کارشناس سطح عالی حوزه بیان داشت: خرفه تشنگی را کاهش می‌دهد و این گیاه به حضرت زهرا (س) نسبت می‌دهند چرا که حضرت زهرا (ص) به این سبزی خیلی علاقه داشتند.

اصغری خاطرنشان کرد: در ماه حزیران از خیار تازه و خیار چنبر استفاده شود. همچنینف مصرف گوشت بره، نیز در این ماه مفید است.

کاربردهای خوراکی خرفه

خُرفه نه تنها دارو، بلکه یک سبزی خوراکی خوشمزه و پرکاربرد است:

روش‌های مصرف:

 خام: به عنوان سبزی خوردن یا در سالاد (مزه‌ای کمی ترش و خنک‌کننده دارد)

 پخته: در خوراک‌ها، آش‌ها و غذاهای محلی (مثل آش خرفه)

 ترشی: ترشی خرفه بسیار محبوب است، به خصوص در استان‌های جنوبی ایران

 دمنوش: از برگ‌های خشک‌شده یا تازه برای تهیه چای یا دمنوش استفاده می‌شود

چند غذای سنتی معروف با خرفه:

آش خرفه: ترکیبی از حبوبات، برنج یا بلغور و خرفه تازه

خوراک خرفه با تخم‌مرغ: غذای ساده، خوشمزه و مقوی

خوراک خرفه و عدس: یک غذای گیاهی و سالم

ترشی خرفه: بسیار معطر و خوشمزه همراه با سیر و فلفل

نحوه کاشت و برداشت خرفه

شرایط کشت:

خاک: خاک‌های شنی، سبک و خوب زهکشی شده

نور: نور کامل آفتاب

آبیاری: مقاوم به کم‌آبی، اما برای رشد بهتر نیاز به آبیاری منظم دارد

فصل کاشت: بهار و تابستان

برداشت:

 وقتی ساقه‌ها به ۱۵–۲۰ سانتی‌متر رسیدند، می‌توان آن‌ها را چید.

 برداشت پی‌درپی باعث تحریک گیاه به رشد دوباره می‌شود.

نقش زیست‌محیطی گیاه خرفه

خرفه به دلیل قدرت بالای سازگاری‌اش به عنوان گیاه مقاوم به تنش‌های زیستی شناخته می‌شود.

در پروژه‌های احیای خاک‌های فقیر و خشک کاربرد دارد.

همچنین منبع تغذیه‌ای خوب برای زنبورها و سایر حشرات گرده‌افشان است.

نکته‌های جالب درباره خرفه

در بسیاری از کشورها به عنوان یک علف هرز خوراکی مشهور است!

مصرف بیش از حد خرفه به خاطر میزان بالای اگزالات ممکن است در افراد مستعد، خطر سنگ کلیه را افزایش دهد. (مصرف متعادل توصیه می‌شود.)

خرفه یکی از معدود گیاهانی است که در سفرهای فضایی ناسا برای آزمایشات کشاورزی فضایی انتخاب شده است!

خُرفه یک سبزی تمام‌عیار است؛ هم غذایی، هم دارویی، هم سازگار با محیط زیست. مصرف آن، چه به صورت خام، چه پخته یا به صورت ترشی، می‌تواند نقش مهمی در ارتقاء سلامت بدن داشته باشد. شاید وقت آن رسیده که نگاه خودمان را نسبت به این گیاه فروتن تغییر بدهیم و آن را به یکی از ثابت‌های آشپزخانه خود تبدیل کنیم!