چگونه خورشت قیمه از دوران ساسانیان به سفره امروز رسید؟

راستان |‌ غذاهای ایرانی در دنیا مشهورند و بسیاری از گردشگرانی که به ایران سفر می‌کنند، دوست دارند این غذاها را امتحان کنند. ایران با داشتن تنوع زیستی و محیطی گوناگون در استان‌های مختلف دارای تنوع غذایی بی‌شماری است، تا جایی که شهر رشت از سوی یونسکو به عنوان شهر خلاق غذا انتخاب شد. در میان غذاهای ایرانی خورشت‌ها دارای تنوع و قدمت بسیار زیادی هستند. خورشت قرمه سبزی، خورشت فسنجان، خورشت بادمجان، خورشت قیمه و... از انواع آن هستند. 

در این میان خورش قیمه داستان دیگری دارد. قیمه در نقاط مختلف ایران به روش‌های گوناگونی تهیه می‌شود و مواد غذایی آن متشکل از لپه، گوشت، پیاز، رب گوجه فرنگی و لیمو عمانی است که همراه با سیب زمینی سرخ شده یا بادمجان سرو می‌شود. قیمه نخود، قیمه اردبیلی، قیمه رشتی، قیمه نثار، قیمه مسما، پیچاق قیمه، قیمه کدو و... از انواع مختلف قیمه است.

اما این خورش خوشمزه قدمت بسیار زیادی در طول تاریخ دارد که در ادامه این مطلب به شرح آن می‌پردازیم.

واژه قیمه برگفته از کلمه «کیمه» است که در اصل واژه‌ای ترکی و به معنای گوشت قورمه شده است. دهخدا نام قیمه را به طور کلی برای تمامی غذاهایی که گوشت تکه‌ای دارند، به کار می‌برد. خورشت قیمه در زمان قاجار یکی از غذاهای مشهور و بسیار محبوب در دربار بود و پای ثابت نذری های محرم بود.

برخی معتقدند که پیشینه پخت خورشت قیمه در ایران به زمان صفویه می‌رسد. شاردن که از شرق‌شناسان مشهور اروپایی است، در سفر خود به ایران در زمان حکومت صفویان در مورد خورشت قیمه می‌گوید: «قیمه به نوعی از غذا گفته می‌شود که گوشت قطعه قطعه شده را با ادویه‌های مختلف طعم‌دار می‌کنند تا خوشمزه و لذیذ شود.» اما طبق مطالبی که در کتاب‌های آشپزی از دوره قاجار به جا مانده است، رد پای این خورشت به زمان ساسانیان هم می‌رسد.

نادر میرزای قاجار در کتاب «خوراک‌های ایرانی» در مورد خورشت قیمه اینطور نوشته است: «شاهنشاه خورش‌ها و از ساسانیان مانده، بدان جای که از این خورش گمان است بیشتر خورشی نبود. بس نیکو و بامزه و گوارنده و پسنده هرکس است. و آن‌چنان پزند که خاتون جهان مرا گفت و من بنوشتم. گوشت فربه باید که آن را به کارد پاره‌ها کنند، چون فندقی هر یک به یک اندازه و روغن باید هرچه پاک‌تر و بهتر. پس به دیگ‌دان بریزند و بتابند بس نیک، چون تافته گردد، گوشت‌های قیمه در آن ریزند.

چون گوشت برشته گردد و اندکی ماند که نیکو برشته شود، پیاز به‌اندازه در آن ریزند تا آن نیز سرخ شود. چون پیاز و گوشت به اندازه سرخ گردید، نیمه نخود (لپه) به‌ اندازه افکنند، پس آب به اندازه ریزند و برافروزند تا نیک پخته شود. پس زعفران به آب سوده در آن ریزند که به رنگ زعفرانی گردد. و از داروها افشانند، آن‌گاه که نزدیک شود که به روغن نشیند و هنوز اندکی آب در آن بُود که داروها (ادویه) افشانند و با گوشت آغشته جوشد و بوی آن گیرد. چون نیک پخته و همگی به روغن نشسته بود، برگیرند. و بدان‌گاه که بادنگان [بادمجان] بُوَد، قیمه‌ بادنگان بهترین خورش‌هاست... بادنگان‌های سرخ‌کرده بدان افکنند تا نیک پخته گردد و نیک‌ترین خورش‌هاست.»

همانطور که می‌بیند این دستور طبخ تفاوت چندانی با قیمه امروزی ندارد، به جز آنکه بعدها لیمو عمانی و سیب زمینی سرخ شده را نیز به این ترکیب اضافه کردند. به طور کلی می‌توان گفت خورشت قیمه یکی از غذاهای خاطرانگیز ایرانی است که یادآور نذری‌های ماه محرم، جشن و عروسی و مهمانی‌های خانه مادربزرگ است. قیمه غذایی است که به جرأت می‌توان گفت همه آن را دوست دارند و وقتی غذای سفره قیمه باشد، کسی دست رد به سینه‌اش نمی‌زند.